مریم ابونیا
بانک مرکزی جهت حفظ امنیت، سرعت در عملکرد، نقدشوندگی چک، شفاف سازی، تکیه بر فناوری، حذف نظارت‌های سنتی و توسعه مبادلات، ۲۱ آبانماه ۱۴۰۱ اقدام به رونمایی از چک الکترونیک کرد.
چک الکترونیک نوع جدیدی از چک است که تمام قوانین چک کاغذی برای آن قابل اجرا بوده و با یک امضای الکترونیکی اعتبار پیدا می‌کند.
در همین رابطه نیز، سامانه چکاد (سامانه چک امن دیجیتال) با هدف ایجاد بستری امن و مناسب جهت ارائه چک‌های دیجیتال، همچنین رفع مخاطرات احتمالی چک‌های کاغذی راه‌اندازی شد که امکان مدیریت و نظارت آنلاین مبادله چک را برای شبکه بانکی و بانک مرکزی فراهم می‌کند.
براساس این گزارش، چک الکترونیکی آخرین مرحله از اجرای اصلاح قانون چک است و با پیاده سازی و اجرای سامانه چکاد، امکان صدور چک الکترونیکی نیز فرآهم خواهد شد.
سامانه چک الکترونیکی زیر نظر بانک مرکزی بستری امن برای صدور و پرداخت چک فراهم می‌کند.
یکی از مهمترین خدمات سامانه چک دیجیتال این است که به کاربر اجازه می‌دهد با فعال‌سازی خدمت چک الکترونیکی و با معرفی گواهی امضای الکترونیکی درخواست دسته چک دیجیتال بدهد.
این گزارش می‌افزاید، درگاه‌های الکترونیکی امن بانک‌ها مانند اینترنت بانک و موبایل بانک یا نرم‌افزارهای مخصوص شعب از جمله راه‌های دسترسی و استفاده از این سامانه هستند.
به واسطه این درگاه‌ها ارتباط مطمئن میان سیستم متمرکز بانک‌ها و سامانه چک‌های الکترونیکی شکل می‌گیرد تا به واسطه آن، این خدمت از مجموعه خدمات بانکداری الکترونیک به مردم ارائه شود.
به گفته مهران محرمیان معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی، مهمترین دستاورد ارائه چک دیجیتال این است که تمامی افراد از هر قشری، بدون نیاز به آگاهی در حوزه دیجیتال می‌توانند از آن بهره برده و همچنین نقد کردن این چک‌ها غیرحضوری است.
وی با اشاره به این موضوع که در دوران کرونا ۹۵ درصد مراحل صدور چک غیرحضوری بوده اعلام کرد که این رقم هم اکنون به ۹۸ درصد رسیده است.
بر اساس گزارش بانک مرکزی، قانون جدید چک و چک‌های دیجیتال تا حد زیادی جرایم بانکی را کاهش داده است.
از آنجا که با ثبت اطلاعات در سامانه‌های الکترونیکی، امکان صدور چک به وعده و بی‌محل وجود ندارد، احتمال برگشت خوردن و کلاهبرداری نیز کمتر می‌شود.
الزامات صدور چک الکترونیک از “چکاد” تا “هامون”
برای صدور چک الکترونیک افراد می‌بایست با عضویت در همراه بانک، برنامه «هامون» را جهت ثبت امضای الکترونیکی نصب و فعال کنند. علاوه بر آن داشتن یک حساب جاری با امکان صدور دسته چک از پیش نیازهای استفاده از خدمات سامانه چکاد به منظور دریافت و صدور چک دیجیتال است.
پس از فعال‌سازی خدمت چک دیجیتال در منوی مربوطه در همراه بانک خدمات مربوط به چک دیجیتال اعم از درخواست صدور دسته چک، صدور چک، امکان وصول درون بانکی و بین بانکی چک، بانکی مشاهده دسته چک صادر شده و برگه‌های چک دیجیتال، مشاهده چک‌های دریافتی، انتقال چک دیجیتال، ضمانت چک، مسدودسازی چک، ابطال چک و نقد کردن چک بدون مراجعه به شعبه قابل انجام خواهد بود.
جهت نقد کردن چک الکترونیک نیز همانند چک‌های کاغذی، صادرکننده چک باید اطلاعات خواسته شده را وارد سامانه کند و درخواست خود را به صورت دیجیتال در قسمت تعیین شده در سامانه چک الکترونیکی ثبت کند تا ترمینال‌های دستگاه، آن را به بانک انتقال دهند.
دریافت‌کننده هم باید اطلاعات چک الکترونیکی را به دقت مطالعه کرده و ثبت آن را تأیید کند تا چک در قالب سپرده در اختیار بانک پرداخت‌کننده قرار بگیرد. زمانی که گیرنده درخواست نقد شدن چک را کند، بانک عامل بعد از تأیید چک دیجیتال ثبت شده در سیستم، حسابی که مربوط به آن است را شارژ می‌کند تا پرداخت در زمان مقرر صورت بگیرد.
بنا به اعلام بانک مرکزی، یکی از مهمترین مزایای چک الکترونیکی امنیت بالای آن است. چراکه با اعتبارسنجی وضعیت اعتبار بانکی فردی که چک می‌کشد مشخص می‌شود، امکان سرقت یا تحریف آن وجود ندارد و متقاضی می‌تواند در صورت مشاهده اولین تخلف، چک را به‌راحتی مسدود کنید.
از دیگر مزایا مهم این چک‌ها می‌توان به عدم محدودیت تعداد برگ چک، عدم امکان تغییر در برگ چک الکترونیکی، اطلاع‌رسانی از وضعیت نقل‌وانتقالات چک، حذف مراحل زمان‌گیر مثل جابه‌جایی، دسته‌بندی و حسابداری چک‌ها، کارمزد و هزینه عملیاتی پایین‌تر، اشاره کرد.
اما در این میان از نکته مهمی نباید غافل شد، در جایی که قطع اینترنت یک ریسک مهم به شمار می‌رود تا چه حد می‌توان به عدم استفاده از چک‌های فیزیکی و استفاده از چک‌الکترونیک اعتماد کرد؟ نکته دیگر آنکه قشری که از دسته چک کاغذی در داد و ستدهای مالی خود استفاده می‌کند، به خصوص قشر سنتی، تا چه حد از این شیوه نوین که در حال گسترش است استقبال خواهد کرد؟ علاوه بر آن استفاده از امضای دیجیتال مدت زیادی نیست که عملیاتی شده است و نیازمند فراگیری بیشتری در جامعه است.
در شرایطی که حضور در شعب بانکی برای قشر سنتی جامعه همچنان مقبول‌تر از استفاده از خدمات بانکداری الکترونیک است، بطوریکه اعتبار دسته چک کاغذی در بازار سنتی ایران از مدل الکترونیکی آن می‌تواند بالاتر باشد، آیا می‌توان به فراگیری سریع چک الکترونیک امیدوار بود؟ یا بهتر آن است که هم چک کاغذی و هم چک الکترونیک در کنار هم در خدمت متقاضیان باشند. تا کم‌کم استفاده از شیوه نوین صدور چک فراگیر شود.
گفتنی است، سامانه چک الکترونیک هم اکنون در بانک‌های صادرات، پارسیان و تجارت برای اشخاص حقیقی فعال بوده و در آینده نزدیک بانک‌های کشاورزی، آینده و ملت نیز به این سامانه ملحق می‌شوند.