مریم ابوینا
در شرایطی که علی صالح آبادی رئیس‌کل بانک مرکزی وعده تعدیل قیمت‌ها در بازار را می‌دهد، نرخ ارز و سکه به صورت لحظه‌ای رشد می‌کند.
وی اخیرا نیز علت افزایش نرخ دلار را نوسانات فصلی و ناآرامی‌های اخیر در کشور بیان کرده و اعلام داشته است که افزایش نرخ در بازار آزاد ارز واقعی نیست و ما به عنوان بازارساز برای آن برنامه داریم.
این در حالی است که رئیس‌کل ماه گذشته نیز در حاشیه جلسه هیات دولت به صراحت بیان کرده بود که با توجه به وفور ارز، کانال های دسترسی برای خرید ارز را تسهیل کردیم تا مردم بدون ازدحام ارز خود را خریداری کنند.
وی همچنین اعلام کرده بود که بانک مرکزی دنبال ایجاد آرامش و ثبات در بازار ارز است و حتما سیاست‌های لازم را در این راستا از طریق ابزارهای ارائه شده اتخاذ می‌کنیم.
براساس گفته‌های علی صالح‌آبادی، یکی از دلایل ارائه ابزارهای مالی کنترل بازاری است که این روزها لجام گسیخته‌تر از قبل رفتار کرده و موجب نگرانی‌های بسیار شده است. اما در واقع این ابزارها چقدر به کنترل بازار کمک کرده است؟
وی اخیرا در یک برنامه تلویزیونی به این نکته اشاره کرده است که تورم به عوامل متعددی بستگی دارد: عرضه و هزینه که می‌تواند ناشی از قیمت‌های جهانی باشد.
دوم تقاضا که به نقدینگی و پایه پولی( پولی که بانک مرکزی به جامعه تزریق می‌کند و بخشی از آن به خرید ارزهای دولت باز می‌گردد ) و عامل سوم انتظارات تورمی است.
وی همچنین با اشاره به افزایش عرضه ارزهای پرطرفدار به این نکته هم اذعان کرده بود که بانک مرکزی در سیاست‌گذاری ارزی برنامه‌های متعدد و متنوعی در پیش دارد.
از طرفی در کنار این اقدامات، برخی اقدامات بازدارنده هم در پیش گرفته شد. اواخر آبان امسال رئیس پلیس امنیت اقتصادی تهران اعلام کرد ۴۸ اخلالگر بازار ارز دستگیر شدند.
به گفته هدایت بهرامی این افراد با معاملات فردایی و کاغذی، به قصد سودجویی در بازار ارز اختلال ایجاد کرده‌اند که با دستگیری این افراد، شاهد توقف سیر صعودی قیمت ارز و سیر نزولی آن در روزهای آتی خواهیم بود.
کمی بعد نیز افشین خانی معاون ارزی بانک مرکزی برکنار شد تا به اصطلاح قدم دیگری برای کنترل بازار ارز برداشته شود. اما باز هم کاری از پیش نرفت و این روزها گویی دلار عزم خود را برای لمس ۴۰ هزارتومان، جزم کرده است.
بازارهای متاثر
از طرفی بازار ایران به شدت متاثر از نرخ دلار است. بطور مثال رشد نرخ سکه در روزهای اخیر، مستقیما از رشد قیمت دلار تاثیر پذیرفته است.
نادر بذرافشان رییس اتحادیه طلا و جواهر تهران، در گفتگو با یکی از خبرگزاری‌ها دلیل اصلی افزایش قیمت انواع سکه و طلا در هفته‌های گذشته را متاثر از نرخ ارز دانسته است.
وی همچنین به این نکته اشاره کرده است که میزان تقاضا تاثیری بر بازار طلای داخل نداشته و در روزهای اخیر در مجموع ۲ تا سه درصد افزایش تقاضا داشتیم که این یک رقم طبیعی و معقول است.
همچنین بازارهای جهانی در هفته گذشته کاهشی بوده و نمی‌تواند تاثیری بر افزایش قیمت‌ها داشته باشد.
در بازار مسکن هم اوضاع به همین منوال است. با هر تغییر قیمت ارزی، بازار مسکن به رکود تمایل نشان می‌دهد. عمده دلیل آن را هم می‌توان در احتیاط فروشندگان یا به عبارتی طرف عرضه جستجو کرد.
اثر روانی تغییرات قیمت ارز منجر به امتنناع از خرید و فروش مسکن و در نتیجه رکود این بازار می‌شود. به بیان دیگر خریداران و فروشندگان دست نگه‌می‌دارند تا وضعیت نرخ ارز مشخص شود.
ابزارهای مالی یا موازی‌کاری بانک مرکزی
یکی از ابزارهای مالی که بانک مرکزی برای کنترل نرخ سکه طی ماه گذشته معرفی کرد، اوراق گواهی سکه بود. این اوراق که هم اکنون در بازار سرمایه با نماد «سکه مرکزی» معامله می‌شود، از ۱۷ آبان ماه ۱۴۰۱در بورس عرضه شد.
در عین حال، گواهی سپرده سکه طلا ابزاری بود که از اسفند ماه سال ۱۳۹۴ در بورس عرضه شده بود تا متقاضیانی که کد بورسی در اختیار دارند، بتوانند برای خرید سهام سکه در بورس اقدام کنند.
علاوه بر این افراد می‌توانستند با تحویل سکه‌های خود گواهی سپرده دریافت کنند.
تفاوت این دو ابزار هم در سررسید، محدودیت خرید و معافیت مالیاتی است. بطوریکه اوراق گواهی سکه فاقد سررسید بوده ولی اوراق سکه بانک مرکزی ۶ماهه منتشر می‌شود.
درخصوص محدودیت خرید، نیز در میزان خرید اوراق گواهی سپرده سکه محدودیتی وجود ندارد ولی در خرید اوراق سکه بانک مرکزی این محدودیت خرید لحاظ می‌شود.
در مقابل اوراق سکه بانک مرکزی معاف از مالیات است. هر چند بیم ان می‌رود که فعالان بازار سرمایه به مورد معافیت مالیاتی توجه زیادی نشان ندهند.
از طرفی اوراق گواهی ارزی هم یکی از ابزارهایی بود که بانک مرکزی برای کنترل بحران دلار از طریق کاهش تقاضا، ارائه کرد.
بر همین اساس، سر رسید این اوراق سه ماه بوده و متقاضیان خرید این اوراق می‌بایست حداقل هزار دلار یعنی ۱۰ برگه ۱۰۰ دلاری و حداکثر ۴ هزار دلار از آن را خریداری کنند که البته در نهایت نیز امکان تحویل فیزیکی در سررسید اعلامی وجود دارد.
به عقیده کارشناسان هدف از انتشار اوراق گواهی ارزی این است که بانک مرکزی بتواند متقاضیان خرید ارز جهت سرمایه‌گذاری را از بازار خارج کند.
یعنی افراد به جای خرید اسکناس دلار، ریال خود را بدهند و اوراق گواهی ارزی خریداری کنند و در سررسید مشخص با تحویل اوراق اسکناس خود را دریافت و در نتیجه تقاضا برای خرید اسکناس دلار کاهش پیدا کند.
از دیگر سو، بانک مرکزی با ارائه گواهی ارزی در پی این است که خریداران ارز به جای خرید دلار، این اوراق را خریداری کنند که قیمت ان همسان قیمت دلار در بازار تعیین می‌شود.
هدف از این ابزار کاهش فشار بازار و مهار نرخ عنوان شده است. بنابراین کاهش هجوم مردم به صرافی‌ها برای حفظ ارزش ریال خود، می‌تواند عامل موثری بر کنترل بازار باشد.
اما در واقع توجه به این نکته لازم است، ابزارهای مالی زمانی کارایی خواهند داشت که عوامل اصلی ایجاد بحران و التهاب در بازار ارز کنترل شود و تکیه مطلق بر این ابزارهای محدود، اثر گذاری کمی دارد.
فضای ملتهب جای کار زیادی برای ارائه ابزارهای متعدد نمی‌گذارد و به توفیق آن نیز کمکی نمی‌کند.
در نهایت آنچه که اهمیت دارد نه وعده‌‌های متعدد و نه ابزارهای گوناگون مالی، بلکه حفظ ارامش بازارها و به تبع آن حفظ آرامش روانی جامعه است.