در هفته گذشته، چالش‌های موجود در بازار سهام و بازار پول بر سر جذب سرمایه‌گذاران، سازمان بورس را بر آن داشت که در ابلاغیه‌ای، محدودیت‌های جدیدی را برای صندوق‌های درآمد ثابت اعمال کند.
بر اساس این ابلاغیه، صندوق‌های درآمد ثابت ملزم شده‌اند که از استفاده برخی واژه‌ها در معرفی و تبلیغ عملکرد خود خودداری کنند. این اقدام، به منظور ایجاد شفافیت بیشتر و جلوگیری از تبلیغات گمراه‌کننده در بازار سرمایه صورت گرفته است.
حمید اسدی، حقوقدان و کارشناس بازار سرمایه، با جهت‌گیری این دستورالعمل جدید سازمان بورس موافق است. او معتقد است میزان نفوذ و حضور صندوق‌های درآمد ثابت در بازار سرمایه بیش از حد انتظار بوده است. به همین دلیل، لازم است که این حضور و نفوذ تا حدی محدود شود.این محدودیت‌ها در تبلیغات و معرفی صندوق‌های درآمد ثابت، می‌تواند به ایجاد شفافیت بیشتر و جلوگیری از اطلاعات گمراه‌کننده در بازار سرمایه کمک کند.
بنابراین، این کارشناس بازار سرمایه، دستورالعمل جدید سازمان بورس را اقدامی مثبت و در جهت بهبود وضعیت بازار سرمایه ارزیابی می‌کند.
افزایش فشارهای بانک مرکزی بر بازار سرمایه طی ماه‌های اخیر که از طریق جهش سود تضمینی اوراق بدهی، رشد سود سپرده‌های بانکی (خارج از مصوبه شورای پول و اعتبار) و سرکوب شدید معاملات بورس کالا در حوزه طلا و سکه با حراج طلا و سکه در مرکز مبادله ارز و طلا صورت گرفته بود، کار را به جایی رساند که سازمان بورس در هفته گذشته اقدامات قانونی شدیدی علیه یکه‌تازی بانک مرکزی به کار بندد.
در نخستین قدم، اعلام شد سازمان بورس از بانک مرکزی به دیوان عدالت اداری شکایت کرده و مرکز مبادله ارز و طلا را غیرقانونی می‌داند؛ امری که حقوقدانان نیز بر آن صحه گذاشته‌اند. در دومین قدم نیز اعلام شد ناظر بازار، از این پس معاملات اوراق با سود ۳۸ درصدی را ابطال خواهد کرد.
این دو اقدام سخت‌گیرانه علیه بازار پول که متولی آن بانک مرکزی است، این نهاد را بر آن داشت تا به‌سرعت از برخی مواضع تند خود عقب‌نشینی کند. محمدرضا فرزین، رئیس کل بانک مرکزی بالافاصله دو زمینه سخنرانی را برای خود تدارک دید و در هر دو سخنرانی بر حمایت و هماهنگی بانک مرکزی و سازمان بورس تاکید کرد.
اگرچه هنوز در عمل حمایتی از سوی بانک مرکزی دیده نشده اما سازمان بورس به سیاست‌های خود در زمینه محدود کردن دست بازار پول در بازار سرمایه ادامه داده است. آخرین اقدامی که در هفته گذشته دراین‌باره انجام شد، محدود کردن دامنه تبلیغات صندوق‌های سرمایه‌گذاری با عنوان درآمد ثابت بود. اما آیا این مصوبه با عدالت همخوان است؟ آیا این دست از اقدامات، بازار سهام را در برابر بازار بدهی جذاب می‌کند؟
صندوق های درآمد ثابت به بخش عمده بازار سرمایه تبدیل شده‌اند
حمید اسدی، حقوقدان و کارشناس بازار سرمایه، دراین‌باره گفت: «درآمد صندوق های موسوم به درآمد ثابت، واقعاً ثابت و فیکس نیست و تلرانس دارد. در نتیجه اینکه می‌گویند درآمد این صندوق‌ها ثابت است، گزاره غلطی است. شاید بهتر باشد گفته شود با تضمین حداقل درآمد. بنابراین به نظر من خوب است که سازمان بورس چنین مصوبه‌ای گذاشته است.»
او ادامه داد: «قرار نیست سازمان بورس و بازار سرمایه محل تضمین سود بانکی باشد. صندوق های درآمد ثابت رسالتی دارند که مانند اسفنج عمل کنند. یعنی در زمانی که بازار سهام بازدهی لازم را ندارد، پول را در خود نگه دارند و هر زمان که بازار روند گرفت، این پول را دوباره به بازار پس بدهند.
به معنای دیگر، سرمایه‌گذار بگوید صندوق درآمد ثابت در بازار سرمایه است و به جای اینکه پول را به بانک ببرم و دردسرهای انتقال وجه را تحمل کنم، پول را به صندوق درآمد ثابت ببرم.»
این حقوقدان بازار سرمایه اظهار کرد: «اما صندوق های درآمد ثابت به بخش عمده‌ای از بازار سرمایه تبدیل شده‌اند و سهام به حاشیه رفته است. بنابراین با توجه به جمیع این جهات، سازمان مقررات خوبی را از تصویب گذرانده است.»
مدت سرمایه‌گذاری در صندوق های درآمد ثابت باید محدود شود
اسدی تاکید کرد: «ما در بازار سرمایه صندوقی با عنوان درآمد ثابت نداریم بلکه صندوق با تضمین سود حداقلی داریم. به نظر من حتی سازمان باید سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها را هم موقتی کند.»
او تشریح کرد: «به‌عنوان مثال، یک فرد سرمایه‌گذار یا یک کد نباید بتواند پول خود را بیش از 6 ماه در صندوق های درآمد ثابت قرار دهد. چراکه این بازار سرمایه است و صندوق درآمد ثابت در آن معنی ندارد. اگر فردی میخواهد مدل درآمد ثابت عمل کند باید سرمایه خود را به بانک یا بازار ملک ببرد که ریسک نداشته باشد. بازار سرمایه همواره ریسک داشته و خواهد داشت.»
سود تضمین‌شده بالای ۳۰ درصد، انگیزهای برای خرید سهام باقی نمی‌گذارد
آن‌طور که به نظر می‌رسد، یکی از دلایلی که سازمان بورس حیطه تبلیغات صندوق های درآمد ثابت را محدود کرده، کاهش جذابیت سهام در دوران رکود بازار سرمایه در برابر سود بالای ورود به بازار پول است. اما سوال اینجاست که چرا سازمان بورس برای افزایش سهم «سهام» در سبد سرمایه‌گذاری صندوق های درآمد ثابت، نصاب سهام آنها را بالا نبرده است.
اسدی در پاسخ به این سوال تجارت‌نیوز توضیح داد: «حتی اگر نصاب سهام صندوق های درآمد ثابت هم بالا برود، شرایط تفاوتی نمی‌کند. سهامداران اگر بدانند جایی درآمد تضمینی خوبی وجود دارد، به همان سمت متمایل می‌شوند.»
او اضافه کرد: «حتی اگر صندوق های درآمد ثابت بخواهند میزان بیشتری از سبد خود را از سهام بچینند، همچنان مجبورند اصل سود را تضمین کنند و در نتیجه ریسک بالایی را متحمل می‌شوند که طبعاً زیر بار آن نمی‌روند. این در واقع یک دومینو است.»
این کارشناس بازار سرمایه اظهار کرد: «وقتی یک حقوقی مبلغ هزار میلیارد تومان سرمایه خود را در صندوق های درآمد ثابت می‌گذارد و سود سالانه بالای ۳۰ درصد تضمین‌شده می‌گیرد، هیچ انگیزهای برای ورود به بازار سهام ندارد.»
او ادامه داد: «این میزان در واقع بدون هزینه پرسنل، جابه‌جایی و هزینه‌های جاری است. در اخزا هم که این سود به ۳۸ درصد رسیده است. چنین سودی انگیزهای برای ورود به بازار سهام باقی نمی‌گذارد. حتی اگر نصاب سهام را افزایش دهند، باز هم صندوق سهام را نمی‌خرد چون می‌داند که بازار ریسک دارد.»
پس از محدودیت تبلیغات درآمدثابت‌ها، قدم بعدی تبلیغ سهام است!
اکنون این سوال مطرح است که آیا با محدود کردن تبلیغات صندوق های درآمد ثابت، میزان نفوذ آنها در بازار سرمایه کاهش می‌یابد؟ اسدی در پاسخ به این سوال تجارت‌نیوز گفت: «مدتی است تبلیغات صندوق های درآمد ثابت بیش از حد افزایش پیدا کرده است. این تبلیغات باعث شده بود حتی سهامدارهای خرد هم به سمت این صندوق‌ها حرکت کنند.»
او تاکید کرد: «اولویت این بود که تبلیغات این صندوق‌ها را حذف کنیم. قدم بعدی این است که اجازه دهیم سهام تبلیغ شوند. چرا نباید سهام اجازه تبلیغ داشته باشند؟ چرا یک فرد نباید بتواند تحلیل بنیادی فولاد، گل‌گهر، شبندر یا دیگر سهم‌ها را بگذارد و بگوید این سهم خوبی است؟»
اسدی توضیح داد: «در حال حاضر شرکتی در بازار سرمایه داریم که قیمت سهم آن ۴۰۰ تومان و سود مجمع آن ۱۰۰ تومان است. یعنی فردی که این سهم را بخرد، بالغ بر ۲۵ درصد سود مجمع دریافت می‌کند که تضمین‌شده است. ضمن آنکه سود حاصل از خرید و فروش آن (Capital Gain) را هم دارد. به نظر شما فرد این سهم را بخرد منطقی‌تر است یا برود در صندوق درآمد ثابت سرمایه‌گذاری کند؟ در واقع سهم شرکت را که می‌خرد، سود مجمع را می‌گیرد و سود خرید و فروش سهام را هم می‌برد و در واقع، سود آن از سود درآمد ثابت بالاتر می‌رود. ضمن آنکه می‌تواند از اعتبار هم استفاده کند.»
این کارشناس بازار سرمایه ادامه داد: «اما چرا این اتفاق نمی‌افتد و پول به جای سهم به سمت صندوق درآمد ثابت می‌رود؟ زیرا کسی اجازه تبلیغ سهام را ندارد و نمی‌تواند بگوید فلان سهم در حال حاضر بیشتر از صندوق سود و درآمد دارد.»
او افزود: «حتی اگر نگوییم سهم خاصی تبلیغ شود اما دست‌کم باید بتوانند سهم را پرزنت و معرفی کنند. آیا یک طلافروش یا مشاور املاک در بازار خود را پرزنت نمی‌کند؟ آیا صرافی خود را پرزنت نمی‌کند؟ قطعاً در تمام بازارها یوزرها و کاستومرها با مارکتینگ مدیریت می‌شوند. مارکتینگ یک بخش کلیدی برای یک ناشر است. تبلیغات یا باید برای همه ممنوع باشد یا برای همه مجاز و اجازه دهیم که ناشر سهم خود را معرفی و پرزنت کند.»
استفاده از عبارت برای صندوق های درآمد ثابت ممنوع شد
گفتنی است هفته گذشته، اداره بازرسی صندوق‌های سرمایه‌گذاری سازمان بورس در نامه‌ای به مدیران صندوق‌های سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار با درآمد ثابت، اعلام کرد بررسی‌های به‌عمل‌آمده از تبلیغات برخی از صندوق‌های سرمایه‌گذاری نشان می‌دهد در تبلیغاتی که به منظور تشویق سرمایه‌گذاران به سرمایه‌گذاری صورت می‌گیرد، از عبارات گمراه‌کننده و خلاف واقع با محتوای «تبلیغات روند سوددهی، تضمین نرخ سود و بدون ریسک بودن سرمایه‌گذاری» استفاده می‌شود.
در این نامه تاکید شده بود: مقتضی است در تبلیغات این صندوق‌ها از مضامین گمراه‌کننده‌ای نظیر «با درآمد ثابت، بازدهی پایدار، تداوم سودآوری، مطمئن و بدون ریسک، بازدهی ثابت، سود بدون ریسک، بازدهی بدون ریسک، حداقل نرخ سود تضمینی، سود ثابت، سود قطعی، با ریسک صفر، حداقل سود… درصد می‌باشد، سرمایه‌گذاری امن و بدون ریسک، ثبات در نرخ سود تقسیمی، تکرار سودآوری تا بی‌نهایت و بدون ریسک نکول» و محتوای مشابه این موارد جداً خودداری شود.