این سازمان در راستای ایفای وظایف حاکمیتی خود، طرحهای تحقیقاتی گوناگونی را اجرائی میکند که علاوه بر زمینه‌های علمی و اجرائی بازتابهای پژوهشی ارزشمندی را به همراه دارد.
از جمله این طرحها، طرح ملی گرد و غبار است که این سازمان با همکاری ستاد ملی سیاستگذاری و هماهنگی مدیریت مقابله با پدیده گرد و غبار به ثمر نشانده است.
این طرح کلان ملی دارای خروجیهای متنوعی مانند گزارش‌های استانی و ملی، اطلس ملی گرد و غبار و همچنین مقالات علمی و پژوهشی معتبر است.
به گزارش روابط‌عمومی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور، بر همین اساس، مشاور زیست‌محیطی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور با بیان این مطلب گفت: با توجه به اهمیت مناطق خاص در کشور از منظر مواجهه با گرد و غبار و آسیب‌پذیری ساکنان نسبت به کیفیت هوا، در بررسی‌های سازمان در این طرح کلان استان‌هایی مانند سیستان و بلوچستان، خوزستان، تهران و اصفهان‌و… از اولویت ویژهای برخوردار است.
علیرضا واعظی خاطرنشان کرد: در این راستا بخشی از این طرح کلان در استان سیستان و بلوچستان توسط دفتر بررسی مخاطرات زمین‌شناختی، زیست‌محیطی و مهندسی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور با راهبری دکتر رضا شهبازی مجری طرح ملی گرد و غبار و با همکاری مسئولان استانی اجرائی شده که یافته‌های این طرح در زمینه منشأیابی زمینی تولید گرد و غبار، شناسایی ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی ذرات گرد و غبار و تأثیرات بر سلامتی جوامع انسانی است.
وی در ادامه تاکید کرد: با توجه به حساسیت موضوع در استان سیستان و بلوچستان و مواجهه دائمی این استان با طوفان‌های گرد و غبار، تیم کارشناسی این طرح از متخصصان مختلفی در سطح کشور بهره جستند تا بهترین تحلیلها از این یافتهها در اختیار جامعه علمی، اجرائی و عموم مردم قرار گیرد.
عضو هیات علمی پژوهشکده علوم زمین با بیان این‌که زاهدان و زابل در شرق ایران به دلیل مواجهه دائمی با میزان بالایی از گرد و غبار، از جمله ناسالم‌ترین شهرهای جهان از منظر کیفیت هوا شناخته شده‌اند، تصریح کرد: این پژوهشها نخستین پایش دقیق میدانی در بازه زمانی سه ساله، جامع‌ترین و بروزترین تجزیه و تحلیل عناصر بالقوه سمی در حوضه سیستان هستند.
واعظی درباره نتایج بسیار مهم پژوهشهای حاصل از طرح ملی گرد و غبار گفت: در شهر زابل، میانگین کلی شاخص پتانسیل خطر اکولوژیکی (RI) در تمام ایستگاههای نمونه‌برداری نشان‌دهنده سطح متوسط خطر اکولوژیکی است.
وی خاطرنشان کرد: شاخص خطر تجمعی بیماری‌های غیرسرطانی (HI) عناصر بالقوه سمی برای کودکان و بزرگسالان برای همه عناصر پایینتر از حد آستانه (HI<1) گزارش شد. خطر بیماری‌های غیرسرطانی (HQ) برای کودکان و بزرگسالان در مسیر بلع بیشتر از جذب پوستی و تنفس ارزیابی شد و برخی از عناصر خطرات بیماری‌های سرطانی بالاتر از حد ایمنی (> 10-4) را در مسیر بلع نشان دادند، که نشان‌دهنده خطرپذیری غیر قابل قبول است.
واعظی، درباره راه‌کارهای پیش‌رو جهت کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های سرطانی در شهرهای خشکی مانند زابل که با طوفان‌های گرد و غبار مکرر مواجه هستند، گفت: تمرکز بر اقدامات پیشگیرانه و تغییر سبک زندگی ضروری است و از جمله اقدامات در این راستا پایش مستمر کیفیت هوا وتلاش برای بهبود کیفیت هوا از راههای مختلف مانند اجرای اقدامات کنترل انتشار، کاشت درختان و افزایش پوشش گیاهی به عنوان مانعی در برابر گرد و غبار، و ترویج منابع انرژی پاک است.
عضو هیات علمی پژوهشکده علوم زمین با تاکید بر این‌که باید به کیفیت هوای داخل ساختمان‌ها نیز توجه کرد، تصریح کرد: از آنجایی که کیفیت هوای بیرون ممکن است به دلیل طوفان‌های گرد و غبار ضعیف باشد، حفظ کیفیت خوب هوای داخل خانه با استفاده از تصفیه‌کننده هوا و بسته نگه داشتن پنجره‌ها و درها در هنگام طوفان گرد و غبار مهم است.
وی افزود: برای کاهش استنشاق ذرات گرد و غبار هنگام بیرون رفتن از خانه در شرایط طوفان گرد و غبار، استفاده از وسایل محافظ مانند ماسک و داشتن یک رژیم غذایی سالم و متعادل غنی از میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و پروتئین‌های بدون چربی را باید تشویق کرد، زیرا این غذاها سرشار از آنتی اکسیدان‌ها و مواد مغذی هستند که می‌توانند به تقویت سیستم ایمنی و کاهش خطر ابتلا به سرطان کمک کنند.
مشاور زیست محیطی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور، ورزش و غربالگری منظم و همچنین آموزش و افزایش آگاهی مردم را نیز در مواجهه با گرد و غبار موثر دانست و گفت: فعالیت بدنی منظم می‌تواند ایمنی را تقویت کرده و خطر ابتلا به بیماری‌های مختلف از جمله سرطان را کاهش دهد.
وی، همچنین غربالگری‌های منظم سرطان برای تشخیص و درمان زودهنگام ضروری عنوان کرد و گفت: این امر برای افرادی که به دلیل قرار گرفتن در معرض محیطهای گرد و غباری در خطر بالاتری هستند، ضروری است و از طرفی افزایش آگاهی عمومی در مورد ارتباط بین عوامل محیطی مانند طوفان‌های گرد و غبار و خطر سرطان و همچنین اهمیت تشخیص زودهنگام و انتخاب شیوه زندگی سالم نیز در سلامت افراد ساکن در این شهرها تاثیر دارد.