روز ملی صادرات فردا، ۲۹ مهر ۱۴۰۳ با حضور رئیس جمهوری جشن گرفته می‌شود. در حالی قرار است چنین جشنی برگزار شود که آخرین داده‌های گمرک ایران از سقوط تراز تجاری کشور به منفی ۷ میلیارد دلار حکایت دارند و بروکراسی‌های گمرکی و تجاری هر روز بیش از گذشته صادرکنندگان را از مسیر رسمی صادرات دور می‌کنند. حسین سلاح‌ورزی، رئیس پیشین اتاق بازرگانی ایران به بررسی مشکلات و موانع پیش روی صادرکنندگان پرداخته است.
به گزارش تجارت نیوز، فردا در حالی بیست‌وهشتمین روز ملی صادرات با حضوری مقامات عالی کشور برگزار می‌شود که صادرکنندگان با مشکلات عدیده‌ای مواجه شده‌اند و هر روز حلقه فعالیت آن‌ها تنگ‌تر از گذشته می‌شود. به نظر می‌رسد تاجران ایرانی در حال حاضر بیش از آنکه به جشن گرفتن روزهای ملی نیاز داشته باشند، درصدد این هستند که بخش دولتی پای خود را از فعالیت‌های اقتصادی و تجاری بیرون بکشد و مجالی به بازرگانان دهد تا بدون مقررات و بخشنامه‌های محدودکننده مانند پیمان‌سپاری ارزی مسیر درست خود را طی کنند.
در آستانه روز ملی صادرات، تجارت‌نیوز در رابطه با مشکلات و موانع موجود در مسیر تجار و بازرگانان گفت‌وگویی با حسین سلاح‌ورزی، رئیس سابق اتاق بازرگانی ایران، انجام داده است که در ادامه می‌خوانید.
پیمان‌سپاری ارزی صادرکنندگان را به راه‌های غیررسمی سوق داد
با توجه به اهمیت بالای صادرات غیرنفتی و نقش آن در ارزآوری و بهبود تراز تجاری کشور، وضعیت فعلی صادرات غیرنفتی ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ چه مشکلات عمده‌ای در این حوزه وجود دارد؟
سلاح‌ورزی: صادرات غیرنفتی همواره به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین منابع ارزآوری و کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی مطرح بوده است. اما در سال‌های اخیر با چالش‌های جدی در این حوزه مواجه بوده‌ایم.
مهم‌ترین مشکلات شامل تحریم‌های اقتصادی است که دسترسی صادرکنندگان به بازارهای بین‌المللی و سیستم‌های مالی جهانی را مختل کرده است. علاوه بر این، سوءمدیریت داخلی و سیاست‌های نادرست نیز نقش بسزایی در کاهش انگیزه صادرکنندگان داشته است.
به‌طور خاص، پیمان‌سپاری ارزی، به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین موانع، باعث شده بسیاری از صادرکنندگان به دلیل فشارهای مقرراتی و بروکراسی پیچیده، از مسیرهای غیررسمی استفاده کنند که در نتیجه بازگشت ارز به کشور با مشکلات عدیده‌ای مواجه است.
*بیشتر درباره پیمان‌سپاری ارزی توضیح دهید. چرا این موضوع باعث محدودیت صادرکنندگان شده است؟
سلاح‌ورزی: پیمان‌سپاری ارزی که صادرکنندگان را ملزم می‌کند ارز حاصل از صادرات را به سامانه نیما بازگردانند، به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین مشکلات شناخته می‌شود. در واقع، بسیاری از صادرکنندگان به‌ویژه در صنایع کوچک‌تر و کالاهای صادراتی سنتی، به دلیل محدودیت‌های ناشی از تحریم‌ها و مشکلات بانکی نمی‌توانند ارز خود را به راحتی بازگردانند. این مقررات، نه‌تنها انگیزه صادرکنندگان را برای فعالیت کاهش داده، بلکه زمینه‌ساز افزایش استفاده از روش‌های غیررسمی برای انتقال ارز شده است.
برای مثال، یک صادرکننده فرش یا زعفران یا پسته که کالای خود را به اروپا یا هر کشور دیگری صادر می‌کند، با مشکلات زیادی در بازگرداندن ارز روبه‌روست و به دلیل این مقررات مجبور می‌شود از روش‌های پیچیده و غیررسمی برای تبادل ارز استفاده کند که روند فعالیت او را با مشکلات زیادی روبه‌رو می‌کند.
استفاده از رمزارز به بهبود تراز تجاری منجر می‌شود؟
*آخرین داده‌های گمرکی از ثبت تراز تجاری منفی ۷ میلیارد دلاری حکایت دارد. به نظر شما، چه راهکارهایی می‌توانند به تسهیل صادرات و بهبود تراز تجاری کشور کمک کنند؟
سلاح‌ورزی: اولین و مهم‌ترین راهکار، اصلاح مقررات پیمان‌سپاری ارزی است. دولت باید با ایجاد انعطاف بیشتر در این مقررات، اجازه دهد صادرکنندگان از روش‌های جایگزینی مانند تهاتر و یا حتی ارزهای دیجیتال استفاده کنند. این اقدام نه‌تنها روند بازگشت ارز را تسهیل می‌کند، بلکه انگیزه صادرکنندگان را برای فعالیت در بازارهای جهانی افزایش می‌دهد.
حذف مقررات زاید و دست‌وپاگیر نیز دومین راهکار است. بسیاری از صادرکنندگان از طولانی بودن فرآیندهای اداری و پیچیدگی در صدور مجوزها شکایت دارند. دولت باید با ایجاد یک سامانه واحد صادراتی که فرآیندهای مختلف صادرات را در یک مسیر سریع‌تر و شفاف‌تر انجام دهد، مسیر فعالیت‌های صادراتی را تسهیل کند.
*زیرساخت‌های لجستیکی چقدر می‌توانند در بهبود وضعیت صادرات موثر باشند؟ وضعیت فعلی چگونه است؟
سلاح‌ورزی: زیرساخت‌های لجستیکی نقش بسیار حیاتی در کاهش هزینه‌های صادرات و افزایش رقابت‌پذیری محصولات ایرانی در بازارهای جهانی دارند. با این حال، زیرساخت‌های حمل‌ونقل ریلی و دریایی ایران، به‌ویژه در مقایسه با رقبای منطقه‌ای، کافی و به‌روز نیستند.
بسیاری از صادرکنندگان به دلیل عدم دسترسی به زیرساخت‌های مناسب و عدم توانایی در حمل‌ونقل سریع و مقرون‌به‌صرفه، با هزینه‌های بالایی مواجه هستند که این امر در نهایت به ضرر رقابت‌پذیری محصولات ایرانی است.
سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های لجستیکی و توسعه بندرها و شبکه‌های ریلی به ویژه در بخش‌هایی مانند صادرات پتروشیمی، صنایع معدنی و کشاورزی، می‌تواند موجب بهبود شرایط شود.
نقش دیپلماسی اقتصادی در بهبود تجارت ایران
*دیپلماسی اقتصادی چقدر می‌تواند به بهبود صادرات غیرنفتی کمک کند؟ آیا توافقات تجاری منطقه‌ای می‌تواند به‌عنوان یک راهکار موثر در این حوزه مطرح باشد؟
سلاح‌ورزی: دیپلماسی اقتصادی یک عنصر کلیدی در توسعه صادرات غیرنفتی است. ایران با کشورهای همسایه نظیر عراق، افغانستان، ترکیه و کشورهای حاشیه خلیج فارس فرصت‌های بزرگی برای افزایش همکاری‌های تجاری دارد. یکی از نقاط قوت ایران، دسترسی جغرافیایی مناسب به بازارهای منطقه‌ای است. توافقات تجاری دوجانبه و چندجانبه با این کشورها می‌تواند به حذف موانع تعرفه‌ای و تسهیل تجارت کمک کند.
برای مثال، صادرات مواد غذایی و محصولات کشاورزی به عراق، افغانستان یا حوزه اوراسیا یکی از موفق‌ترین نمونه‌های همکاری‌های تجاری منطقه‌ای بوده است که می‌تواند با تقویت دیپلماسی و حذف موانع بیشتر، گسترش یابد.
برندسازی حلقه مفقوده صادرات ایران
*به موضوع برندسازی و بازاریابی بین‌المللی اشاره کردید. ایران در این زمینه چه نقاط ضعفی دارد و چه راهکارهایی پیشنهاد می‌دهید؟
سلاح‌ورزی: یکی از مشکلات جدی ایران در بخش صادرات، ضعف در برندسازی ملی و غیبت در بازارهای بین‌المللی است. بسیاری از کالاهای ایرانی با کیفیت بالا، به دلیل نبود یک برند قوی و عدم تلاش برای بازاریابی صحیح، در بازارهای جهانی به درستی شناخته نمی‌شوند.
برای مثال، زعفران ایران به‌عنوان محصولی با بهترین کیفیت در جهان، در بسیاری از موارد توسط کشورهای دیگر بسته‌بندی و با نام آن‌ها به فروش می‌رسد.
دولت باید با حمایت از تولیدکنندگان در حوزه برندسازی، بسته‌بندی و بازاریابی بین‌المللی، آن‌ها را تشویق کند تا محصولات ایرانی را به‌عنوان کالاهایی باکیفیت و قابل اعتماد در بازارهای جهانی معرفی کنند. همچنین، حضور موثر در نمایشگاه‌های بین‌المللی یکی دیگر از راهکارهایی است که می‌تواند به معرفی بهتر کالاهای ایرانی و جذب مشتریان جدید کمک کند.
*به‌عنوان سوال پایانی، شما آینده صادرات غیرنفتی ایران را چگونه ترسیم می‌کنید و چه اقداماتی را برای بهبود تراز تجاری کشور ضروری می‌دانید؟
سلاح‌ورزی: آینده صادرات غیرنفتی ایران با وجود چالش‌های فعلی، همچنان روشن است به شرط آنکه اقدامات اصلاحی اساسی در حوزه سیاست‌گذاری و مدیریت اجرایی انجام شود. اصلاح نظام پیمان‌سپاری ارزی، کاهش بروکراسی، توسعه زیرساخت‌های لجستیکی و تقویت دیپلماسی اقتصادی از جمله اقدامات ضروری هستند.
اگر دولت بتواند این اصلاحات را با جدیت پیگیری کند و با حمایت از تولیدکنندگان و صادرکنندگان، فضای مناسبی برای رشد صادرات غیرنفتی ایجاد کند، در آینده نزدیک شاهد بهبود تراز تجاری کشور خواهیم بود. صادرات غیرنفتی می‌تواند به یکی از موتورهای محرک اصلی اقتصاد کشور تبدیل شود و وابستگی به درآمدهای نفتی را به‌طور چشمگیری کاهش دهد. روز ملی صادرات می‌تواند نقطه آغازی برای حرکت به سوی این تغییرات باشد، اما باید گفت که تنها با اقدامات عملی و ملموس، این اهداف محقق خواهد شد.