از دوره زمانی 1384 تا امروز، ما وارد مرحله جدیدی از تجربه های تاریخی کشورمان شدیم که متاسفانه به اندازه اهمیتی که دارد، مورد توجه و واکاوی قرار نگرفته است.
دوره زمانی 1384 تا 1390، آخرین موج جهش قیمت نفت بوده و قله تاریخی درآمدهای ارزی کشورمان به این دوره مربوط می شود، اما با وجود اینکه هیچ تنگنای ارزی و ریالی نداشته ایم، شیوه اداره کشور و تصمیم گیری و تخصیص منابع ، به گونه ای بوده، که در 1384 تا 1391، اندازه کسری بودجه خانوارهای ایرانی، بر حسب روایت مرکز آمار ایران، 4.5 برابر شده است.
گروه اقتصادی: دکتر فرشاد مومنی، اقتصاددان، با تاکید بر اینکه راه نجات ایران، از این مسیر می گذرد که اقتدارهای مبتنی بر پول، زور و فریب جای خود را به اقتدارهای مبتنی بر علم بدهد، گفت: حکومت زمانی نجات پیدا می کند که راه را بر مشارکت اقتصادی و سیاسی مردمشان در سرنوشت خودشان باز کند.
از درون آن مجلسی که پشتوانه مردمی اش در بزرگترین شهرهایش زیر 10درصد باشد، نمی توانید سیاستهای باکیفیت و اعتلابخش انتظار داشته باشید. از جنبه اقتصادی هم سیاستهای شوک درمانی و اختصاصی سازی، به نام خصوصی سازی، و آزاد سازی واردات، باب مشارکت خلاق و مولد مردم در سرنوشت اقتصادی شان را هم می بندد.
به گزارش جماران، دکتر فرشاد مومنی، استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی، در نشست «مدرسه زمستانی حکمرانی دانشگاه تهران»، ضمن تاکید بر اینکه ما به یک بازآرایی سیستمی در ساختار نهادی نیاز داریم و رویه های رفوکارانه و ظاهرسازانه اکنون دیگر به کار ایران نمی آید، خاطرنشان کرد: از دریچه اقتصاد سیاسی، از دوره زمانی 1384 تا امروز، ما وارد مرحله جدیدی از تجربه های تاریخی کشورمان شدیم که متاسفانه به اندازه اهمیتی که دارد، مورد توجه و واکاوی قرار نگرفته است.
دوره زمانی 1384 تا 1390، آخرین موج جهش قیمت نفت بوده و قله تاریخی درآمدهای ارزی کشورمان به این دوره مربوط می شود، اما با وجود اینکه هیچ تنگنای ارزی و ریالی نداشته ایم، شیوه اداره کشور و تصمیم گیری و تخصیص منابع ، به گونه ای بوده، که در 1384 تا 1391، اندازه کسری بودجه خانوارهای ایرانی، بر حسب روایت مرکز آمار ایران، 4.5 برابر شده است.
اوضاع و احوال بغرنج «فلاکت»، با وجود منابع ارزی و ریالی چشمگیر
وی با بیان اینکه اوضاع و احوال فلاکت در این دوره، به گونه ای است که در ماه های پایانی دولتی که در آن دوره مسئول بوده، شاخص فلاکت، دو برابر شاخص فلاکت در آغاز به کار این دولت بوده است، یادآور شد: در آن دوره، شعار محور، آوردن نفت بر سر سفره مردم و برپایی سرآپرده عدل بوده است، اما به جای عدالت، فلاکت را دو برابر کردیم و در این دوره هشت ساله، قیمت نان 32 برابر شده بود. به نظر می رسد، آنچه که بااهمیت است و ما باید فارغ از تعلقات فکری، جناحی و باندی به این مساله نگاه کنیم، این است که علاوه بر شعار عدالت در این دوره، ما با شعارهای بسیار تند صریح، در خصوص نظام سلطه جهانی هم روبرو بودیم، اما به گواه مرکز پژوهش های مجلس، در این دوره 8 ساله، ارزبری هر واحد جدید از تولید ناخالص داخلی ایران، 5 برابر افزایش پیدا کرده است. یعنی ما در این دوره، از نظر عمیق بخشی به وابستگی های ذلت آور به دنیای خارج، برای خلق هر یک واحد تولید ناخالص داخلی جدید، با چنین شرایطی روبرو بوده ایم.
رئیس موسسه مطالعات دین و اقتصاد، ادامه داد: این وضعیت، در دوره بعدی، یعنی در دوره 1392 تا 1400 هم به همین صورت، استمرار پیدا کرده؛ همچنان ارزبری هر واحد تولید ناخالص داخلی رو به افزایش گذاشته و استمرار و تعمیق و تشدید وابستگی های ذلت آور به دنیای خارج را به همراه داشته و در کنار آن، ما در دهه 1390، با سقوط 34 درصدی تولید سرانه کشور روبرو بودیم. برای اولین بار در این دوره، در تاریخ صد ساله اخیر ایران، در نیمه دوم دهه 1390، فاصله زمانی لازم برای 2 برابر شدن اندازه جمعیت فقیر در ایران، به 3 سال رسیده است.
به اسم اداره کشور چه می کنیم!؟/ کشور در حال از دست دادن مستمر توان رقابت و مقاومت اقتصاد ملی است
مومنی، توجه به شاخص «رابطه مبادله» را شاخصی راهگشا برای آنها که در جستجوی راه برون رفت از وضعیت فعلی در کشور هستند عنوان کرد و توضیح داد: این شاخص، به صورت کسری در نظر گرفته می شود که در صورت آن کسر، شاخص قیمت کالاهای صادراتی کشور و در مخرج آن، شاخص قیمت کالاهای وارداتی کشور منعکس می شود. اگر روند این شاخص، روندی نزولی باشد، به این معنا است که این کشور از دریچه اقتصاد ملی، در حال از دست دادن مستمر توان رقابت و مقاومت اقتصاد ملی است. ببیند به اسم اداره کشور چه می کنیم!
در 10 ساله اول بعد از پیروزی انقلاب، کارهای افتخارآمیزی شد
وی خاطرنشان کرد: در 10 ساله اول بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، کارهای بزرگ، خارق العاده و افتخارآمیزی شد و هر انسان منصفی با نگاه به آن، متوجه می شود هر حکمی که به صورت کلی، درباره کل دوران جمهوری اسلامی صادر کند، فاقد اعتبار علمی است. در این دوره، میانگین خلق زیرساختهای فیزیکی، برای حرکت به سمت توسعه عادلانه در ایران، فقط در مناطق روستایی کشور، که کانون عریان ترین و غم انگیزترین جلوه های فقر و محرومیت هستند، شاهد این بودیم که اندازه زیرساختهای فیزیکی مورد نیاز برای توسعه روستایی، نسبت به آنچه که از رژیم پهلوی تحویل گرفته شده، 11.5 برابر شده و این پدیده ای استثنایی و منحصر به فرد، برای کل کشورهای در حال توسعه است.
در جنگ طولانی و نابرابر، دو دستاورد بی نظیر داشتیم، چون …
این استاد اقتصاد با بیان اینکه اگر روابط میان مردم و حکومت، مبتنی بر اعتماد و همکاری باشد، در شرایط سخت، کارهای بزرگی امکان پذیر می شود، تصریح کرد: در دورانهایی که سطوحی از شفافیت، پاکدامنی، اراده بر شایسته گزینی و پذیرفتن مشارکت مردم در سرنوشت سیاسی و اقتصادی شان وجود داشته، کارنامه هایی که رقم خورده، اصلا قابل وصف نیست.
برای نمونه؛ در تاریخ ایران، برای اولین بار در این دوره است که با وجود اینکه یکی از طولانی ترین جنگهای تاریخمان را تجربه کردیم، دو اتفاق افتاده که یکی از آنها، تقریبا بی نظیر است؛ با اینکه با یکی از نابرابرترین و ناعادلانه ترین و طولانی ترین جنگها روبرو بودیم، حتی یک متر مربع از خاک ایران، از دست نرفته، اما از جنبه آن طرز نگاهی که میان مردم و حکومت درباره یکدیگر وجود داشته و آثار آن، در این دوره، برای اولین بار در 400 ساله اخیر ایران، حتی یک مورد ثبت شده از مرگهای ناشی از قحطی و اپیدمی وجود نداشته، این افتخار بی نظیری است که نشان می دهد اگر ما اراده کنیم، هم ذخیره دانایی مان و هم ظرفیتهای اجرایی مان، به گونه ای است که بتوانیم جامعه مان را بسیار کم هزینه تر و پردستاوردتر اداره کنیم.
مومنی تاکید کرد: اینها همه نشان دهنده این است که اگر این بارقه امید مبتنی بر حریت، علم و عدالت، گسترش یابد، این دو مقطع به خوبی نشان می دهد ما می توانیم با رعایت لوازم یک نظام اداره اقتصاد ملی، حتی اگر فشارها شدیدتر از اکنون هم باشد، می توانیم کارنامه قابل قبولی داشته باشیم. لازمه این مساله، این است که ما قادر به یک ارزیابی عالمانه و بی طرفانه و آسیب شناختی، درباره این فراز و فرودها داشته باشیم. فقط از دریچه این اعداد و ارقام، شاهد هستیم، با وجود تفاوتهایی که در شرایط کشور پدیدار می شود، کارنامه ای که در 10 ساله اول انقلاب رقم خورده ، نسبت به 10 ساله بعدی قابل مقایسه نیست.
تصور یکسان بودن کارنامه خاتمی با احمدی نژاد و رئیسی، فاقد اعتبار علمی است
این اقتصاددان با تاکید بر اینکه تصور یکسان بودن کارنامه دوره آقای خاتمی با کارنامه دوران احمدی نژاد و رئیسی، فاقد اعتبار علمی است، گفت: در دوره آقای خاتمی، به گواه گزارشهای رسمی، بیشترین میزان خلق فرصتهای شغلی رخ داده است. البته اگر بخواهیم دقیق تر صحبت کنیم، باید دوره جنگ را کنار بگذاریم چرا که ما در دوره جنگ، به قله مشارکت مردم در سرنوشت سیاسی و اقتصادی شان دست پیدا کرده بودیم، اما در دوره آقای خاتمی، دوباره شاهدیم نظام ملی قادر شده بالاترین سطح خلق فرصتهای شغلی را برای این جامعه رقم بزند.
در دوره خاتمی، درآمدهای ارزی یک، سوم دوره احمدی نژاد بود اما مشاغل ایجاد شده در کل دوره بعد از جنگ، بی نظیر است
مومنی با بیان اینکه ساخت سیاسی و اقتصادی مانند آینه برای یکدیگر هستند و به شکل متناسب در دوره خاتمی، با مشارکت سیاسی هم روبرو بودیم، اظهارداشت: در دوره آقای خاتمی، به طور متوسط، درآمدهای ارزی در اختیار کشور، تقریبا یک، سوم دوره بعدی است اما فرصتهای شغلی ایجاد شده در این دوره، در کل دوره بعد از جنگ، بی نظیر است و از این نظر، داده ها تکان دهنده است. در دوره آقای احمدی نژاد که قله درآمدهای ارزی را تجربه می کردیم، بر اساس داده های رسمی مرکز آمار، در دوره 1385 تا 1390 که هنوز تحریمهای شدت یافته هم برنگشته بوده و ما در قله درآمدهای نفتی بودیم، خالص فرصتهای شغلی ایجاد شده در بخش صنعت ایران، منفی 415 هزار نفر است، یعنی مجموعه فرصتهای شغلی ایجاد شده، 415 هزار تا از مجموعه فرصتهای شغلی نابوده شده در این دوره، کمتر است.
از روی عصبانیت یا کینه حکمی کلی درباره کل دوران جمهوری اسلامی مطرح می کنند
استاد گروه برنامه ریزی و توسعه اقتصادی دانشگاه علامه طباطبایی ضمن تاکید بر اینکه عده ای از روی دلسوزی، عصبانیت یا کینه حکمی کلی درباره کل دوران جمهوری اسلامی مطرح می کنند که فاقد اعتبار علمی است، گفت: اگر بخواهیم راهی برای برون رفت و نجات پیدا کنیم، شیوه اصولی این است که به جای کینه ورزی، عصبانیت و احساساتی شدن، مسیر عالمانه را برای شناخت کانونهای اصلی گرفتاری مان و کانونهای برون رفت از آن، پیدا کنیم.
اگر دیدید دوران فرود را طی می کنید، ببینید چه مناسبات بهره کشانه ای وجود دارد
مومنی ضمن تشریح تبیین های نظری سه برنده جایزه نوبل اقتصاد که با بهره گیری از ادبیات نهادگرایانه، کل ماجرای حرکت به سمت توسعه یا اضمحلال را در قالب نهادهای بهره کش در برابر نهادهای مشارکتی و اعتلابخش توضیح داده اند، تصریح کرد: از همه آنچه که آنها مطرح کرده اند، این جلوه را برجسته می کنم که می گویند اگر دیدید شما دوران فرود را طی می کنید، سراغ این بروید که چه مناسبات بهره کشانه ای وجود دارد. در ایران این مناسبات بهره کشانه، ویژگی های بسیار قابل اعتنایی دارد. در ایران، وقتی نهادهای بهره کش فعال شدند، آسیب پذیری توانمندیهای حکومت، بسیار فراتر از توانمندیهای خانوارها و بنگاه ها سقوط کرد.
این اقتصاددان؛ به اجرای سیاست تضعیف ارزش پول ملی در دوره هاشمی رفسنجانی با تصور اینکه اگر نرخ ارز را افزایش دهند ظرفیتهای مالی کشور افزایش می یابد، اشاره کرد و گفت: اینکه این سیاست چه بر سر ایران در آن دوره و تا کنون آورده یک بحث است، اما مهمتر این است که آنها این شوک درمانی را با توقع جهش توانمندی های مالی دولت در دستور کار قرار دادند، اما گزارشهای رسمی که سازمان برنامه و بانک مرکزی و مرکز آمار منتشر کردند، می گوید در دوره هشت ساله مسئولیت مرحوم هاشمی رفسنجانی، کسری مالی دولت از کانال امور حاکمیتی دولت، در عرض 8 سال 8 برابر و کسری مالی شرکتهای دولتی در همان دوره، 23 برابر شده است. یعنی سیاستی که انتظار می رفت درآمدها را جهش دهد، با توانمندی حکومت چنین کرد! در دوره های بعدی هم هر بار که شوک درمانی اتفاق افتاده، این پدیده تکرار شده است.
چرا با وجود شکست شوک درمانی، به اجرای آن اصرار دارید؟
به گزارش جماران، وی با بیان این پرسش که چرا وقتی این پدیده در 35 سال گذشته هر بار شکست خورده، این میزان برای استمرار آن اصرار مشکوک وجود دارد!؟ ادامه داد: این طنز تلخی است و زمانی تلخ تر می شود که شما بدانید در نظام کارشناسی کشور ، کارشناسان عالم و شرافتمندی وجود داشتند که برای اولین بار، این روند متناقض را در گزارش اقتصادی سال 1373 که سازمان برنامه منتشر کرد، تصریح و عنوان کردند به ازای هر یک واحدی که کشور از محل شوک نرخ ارز به دست اورده، هزینه های مصرفی دولت، 3.5 برابر شده است. سال 1373، پنجمین سالی بود که حکومت با توهم پولدار شدن، شوک نرخ ارز ایجاد می کردند.
مومنی یادآورشد: درست است که پیشنهاد کننده این سیاستها، قوه مجریه بوده، اما تصویب کننده و اجرا کننده آن کل ساختار قدرت بوده است. آقای رئیس جمهور فعلی، برای حمایت از یکی از همکارانش گفت، در این شیرین کاری هایی که در چند وقت اخیر در اقتصادمان شده است، همان قدر که وزیر اقتصاد سهم دارد، سران قوا هم سهم دارند، بنابراین وقتی می گوییم دولت، منظورمان حکومت است.
نظام تصمیم گیری و تخصیص منابع ملی، به تسخیر استثمارگرها، غیرمولدها و غیرخلاقها درآمده
وی با بیان اینکه نظام تصمیم گیری و تخصیص منابع ملی، به تسخیر استثمارگرها، غیرمولدها و غیرخلاقها درآمده است، به آرای «پیتر دراکر» مبنی بر اینکه راه نجات کشور این است که نهادهای مشوق دانایی، کارایی و بهره وری، جایگزین نهادهای مشوق بهره کشی، فریب و چاپلوسی شود، گفت: او می گوید اقتدارهای مبتنی بر پول، باید جای خود را به اقتدارهای مبتنی بر علم بدهد. متناسب با شرایط ایران باید گفت که راه نجات ایران، از این مسیر می گذرد که اقتدارهای مبتنی بر پول، زور و فریب جای خود را به اقتدارهای مبتنی بر علم بدهد.
متحدان استراتژیک حکومت توسعه خواه باید مردم و تولیدکننده ها باشند
به گزارش جماران، مومنی با بیان اینکه «دراکر» می گوید شکست و اعتماد زدایی از ملت، دو منشا خطای حکومتها در انتخاب سیاستهای غلط و انتخاب متحدان استراتژیک غلط دارد، افزود: از حکومتی که می خواهد به سمت توسعه برود، باید متحدان استراتژیکش عامه مردم و تولیدکننده ها باشند، اما حکومتها به دلایل عللی ترجیح می دهند رانت خوارها، رباخوارها، دلالها و واردات چی ها را متحدان استراتژیک خود قرار دهند سیاستهایشان را در کادر منافع آنها و نه منافع ملت اتخاذ کنند.
باید تمرکز بر اکسیر مشارکت باشد
از مجلسی که در بزرگترین شهرهایش، پشتوانه مردمی زیر 10درصد دارد، نمی توان سیاست باکیفیت انتظار داشت
رئیس موسسه مطالعات دین و اقتصاد ضمن تاکید بر اینکه باید تمرکز بر اکسیر مشارکت باشد، گفت: حکومت زمانی نجات پیدا می کند که راه را بر مشارکت اقتصادی و سیاسی مردمشان در سرنوشت خودشان باز کند. از درون آن مجلسی که پشتوانه مردمی اش در بزرگترین شهرهایش زیر 10درصد باشد، نمی توانید سیاستهای باکیفیت و اعتلابخش انتظار داشته باشید. از جنبه اقتصادی هم سیاستهای شوک درمانی و اختصاصی سازی، به نام خصوصی سازی، و آزاد سازی واردات، باب مشارکت خلاق و مولد مردم در سرنوشت اقتصادی شان را هم می بندد.
داده های چهار سرشماری اخیر نشان می دهد اوضاع و احوال مشارکت مردم در سرنوشت اقتصادی شان چگونه است، در کل 35 سال گذشته، نزدیک به دو، سوم جمعیت در سنین فعالیت کشورمان، هیچ نقشی در تولید ملی ندارند و غم انگیزترین و فاجعه آمیزترین قسمت ماجرا هم به مشارکت زنان و جوانان مربوط می شود. شرم آور است که مشارکت زنان در سرنوشت اقتصادی شان، کمتر از یک، سوم میانگین جهانی نرخ مشارکت زنان است.
اگر راه را برای اشتغال زنان باز نکنید، نهاد خانواده را فرو می ریزید
مومنی خصوصا خطاب به زنان دانشگاهی گفت: بخش بزرگی از مقاومتی که درباره مشارکت مولد زنان در سرنوشتشان می شود، تحت لعاب دفاع از ارزشها صورت می گیرد. می گویند ترجیح و صلاح جامعه این است که زنان، حریم خانواده را پاسداری کنند. در حالی که اگر حساب و کتابی در کار بود و علم مبنای فهم و تصمیم گیری و تخصیص منابع بود ، متوجه می شدید که از 1374 تا امروز، تمام مطالعاتی که در زمینه بودجه خانوار در ایران شده، نشان می دهد مساله درآمد زنان، مکمل درآمد مردان در خانوارها است و اگر راه را برای اشتغال زنان باز نکنید، نهاد خانواده را فرو می ریزید. ببینید چه خطای بزرگی صورت گرفته است! چطور می شود که حکومت گرامی به این توهم یا سو تفاهم تن می دهد و فکر می کند اگر از زنان ایران اشتغال زدایی کند، خانوارها پایدارتر می شوند!
به گزارش جماران، وی افزود: در همین 35 سال گذشته، در بخش بزرگی از سالها، ورودی دختران به آموزش عالی نزدیک به 2 برابر ورودی پسران بوده است. شما اگر می خواهید با شعار «نشینند و زایند شیران نر»، آنها را به بازار کار راه ندهید، پس این هزینه ها را برای چه می کنید!؟ وقتی دختران این سرزمین این گونه زحمت می کشند و انصاف این است که میانگین کیفیتشان از پسرها بالاتر است، برای الصاق زینتی مدرک که زحمت نمی کشد، بلکه می خواهد در سرنوشت سیاسی و اقتصادی کشورش مشارکت داشته باشد!
این استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی با یادآوری اینکه بالاترین نرخهای بیکاری در 35 ساله گذشته به جوانان ، زنان و تحصیل کردگان دانشگاهی مربوط بوده است، گفت: مشارکت ظرفیتهای بهره مندی از معجزه همکاریهای اعتلابخش میان مردم با یکدیگر و مردم با حکومت را افزایش می دهد و منشاء کاهش چشمگیر نااطمینانی ها و بی ثباتی ها، افزایش توانمندی حداکثری جامعه در مهار شوک درمانی و افزایش قدرت انعطاف نظام ملی و تضمین عدالت اجتماعی و دستاوردهای توزیعی بهتر، است و امکان مهار بحرانهای ناشی از فریب و دروغ و انبوه آدرسهای عوضی که متاسفانه بازی خورده اصلی آن هم نظام تصمیم گیریهای اساسی کشور بوده است را هم فراهم می کند.
در غیاب مشارکت و اقتدار نهاد علم کشور با بحران تسخیرشدگی نظام تصمیم گیریهای اساسی به دست غیرمولدها و بحران یادگیری روبرو است
غم انگیز است که دولت پزشکیان در 1403، نمی تواند از تجربه دولت رئیسی در 1401 بهره ببرد
مومنی با بیان اینکه در غیاب مشارکت و اقتدار نهاد علم، و در شرایطی که زور ربا، رانت و فریب و دروغ از زور علم بیشتر بوده، کشور با بحرانهای مشارکت، شفافیت و تسخیرشدگی نظام تصمیم گیریهای اساسی به دست غیرمولدها و بحران یادگیری روبرو است، افزود: بسیار غم انگیز است که دولت پزشکیان در 1403، از تجربه دولت رئیسی در 1401 نمی تواند بهره ببرد. ما با بحران حاد یادگیری روبرو هستیم و برآیند همه این بحرانها کشور را با بحران حاد پایداری روبرو کرده که هم وجوه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی دارد و هم وجوه محیط زیستی دارد.
نظام تصمیم گیری و تخصیص منابع ملی، حاضر نیست که به برنامه باکیفیت توسعه تن بدهد
به گزارش جماران، این اقتصاددان تاکید کرد: از درون مشارکت، باید اداره مبتنی بر برنامه برای کشور بیرون بیاید، شواهد پرشماری وجوددارد که نشان می دهد نظام تصمیم گیری و تخصیص منابع ملی در ایران، حاضر نیست که به لوازم یک برنامه باکیفیت توسعه تن بدهد و به همین دلیل هم حاضر نیست بدیهی ترین بدیهیات اولیه عقلی را درک کند. در جامعه ای که تعداد بحرانهای اقتصادی اش پرشمار است که منحصر به حیطه اقتصادی هم نیستند و از بعضی جهات، دیگر حیطه ها وضعیت بدتر و نگران کننده تری دارند، اگر اراده ای برای اداره کشور به قاعده علم و مشارکت وجودداشته باشد، می توان درباره سازوکارهای برون رفت از آنها هم به تفاهم رسید.