چالش‌های پیش روی آشتی امارات و ایران

فاطمه یزدانی

شیخ محمد بن زاید آل نهیان، رئیس جمهور امارات متحده عربی، پاییز گذشته در حاشیه اجلاس بریکس در کازان روسیه با مسعود پزشکیان، رئیس جمهور ایران، دیدار کرد .

نویسنده: لئوناردو جاکوپو ماریا مازوکو

این دیدار اولین دیدار رسمی بین امیر ابوظبی و یک رئیس جمهور ایران و اوج یک آشتی دیپلماتیک طولانی مدت بین دو رقیب تاریخی خلیج فارس در بحبوحه یک تنش‌زدایی گسترده‌تر منطقه‌ای بود.

پس از سال‌ها لفاظی‌های آتشین، خصومت دیپلماتیک و رویارویی نظامی در سایه، روابط با ایران در میان اعضای کلیدی شورای همکاری خلیج فارس – عربستان سعودی ، امارات متحده عربی، کویت و بحرین – در سال‌های ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ رو به بهبود گذاشت. اما چالش‌های جدیدی در انتظار است، زیرا منطقه همچنان آشفتگی را تجربه می‌کند، از جمله امواج جنگ غزه، فروپاشی رژیم اسد در سوریه، خصومت ایران و اسرائیل و بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید.

از دیدگاه ابوظبی، حفظ امنیت ملی و تضمین رونق اقتصادی، زیربنای فشار دیپلماتیک به سمت تهران است. مذاکرات تنش‌زدایی امارات و ایران پس از یک سری حوادث نامشخص که به کشتی‌های تجاری در سواحل امارات در سال ۲۰۱۹ آسیب رساند، جذابیت قابل توجهی پیدا کرد؛ حوادثی که پس از خروج دولت ترامپ در سال ۲۰۱۸ از توافق هسته‌ای ایران و اعمال مجدد تحریم‌های شدید رخ داد.

همانند نزدیکی امارات متحده عربی با ترکیه و قطر ، شیخ طحنون بن زاید آل نهیان، مشاور امنیت ملی امارات و برادر محمد بن زاید، پیشگام ارتباط با ایران بود. در طول سه سال گذشته، تعاملات دوجانبه زیادی در سطوح میانی و ارشد رخ داده است . در ژوئیه 2024، شیخ عبدالله بن زاید آل نهیان، وزیر امور خارجه امارات، در راس یک هیئت دیپلماتیک اماراتی در یک سفر دو روزه دولتی به تهران، با رئیس جمهور پزشکیان ، وزیر امور خارجه عباس عراقچی و رئیس مجلس ایران محمد باقر قالیباف دیدار کرد . اخیراً در 12 فوریه، وزیر امور خارجه امارات با کمال خرازی، مشاور ارشد رهبر معظم ایران، وزیر امور خارجه سابق ایران و رئیس شورای راهبردی روابط خارجی ایران، در حاشیه یک نشست چند ملیتی در دبی دیدار کرد.

از اوایل سال ۲۰۲۳، ابوظبی و تهران همچنین مذاکراتی را در مورد هوانوردی غیرنظامی و کشتیرانی دریایی ، تجارت و سرمایه‌گذاری، اقدامات مشترک اقلیمی در مورد طوفان‌های شن و امور مدیریت مرزی پیش برده‌اند .

امارات متحده عربی در تلاش برای ترمیم روابط با ایران، قصد دارد خود را به عنوان طرف گفتگو با جمهوری اسلامی معرفی کند و سازوکارهای تنظیم‌کننده معماری ژئوپلیتیک منطقه را برای حمایت از کاهش تنش، رفع درگیری و تنوع اقتصادی تغییر شکل دهد.

با وجود بهبود روابط با تهران، ایران و امارات متحده عربی هنوز اختلاف ارضی پنج دهه‌ای خود بر سر سه جزیره کوچک در خلیج فارس – ابوموسی و تنب بزرگ و کوچک – را حل نکرده‌اند.

در اواخر نوامبر ۱۹۷۱، ایران – که در آن زمان هنوز تحت حکومت شاه محمدرضا پهلوی بود – دو روز قبل از تأسیس امارات متحده عربی، کنترل این جزایر را به دست گرفت. از آن زمان، ایران این جزایر را به شدت نظامی کرده است، در حالی که امارات متحده عربی از یک راه حل دیپلماتیک حمایت کرده است. این بحران عمیقاً حافظه نهادی و درک تهدید امارات متحده عربی را شکل داده و تصویر ایران را به عنوان یک قدرت هژمونیک تقویت کرده است.

از منظر استراتژیک نظامی، کنترل این سه جزیره یک مزیت عمده محسوب می‌شود. پایگاه‌های مستقر در این جزایر که در قلب خطوط کشتیرانی خلیج فارس قرار دارند، ترافیک دریایی ورودی و خروجی تنگه هرمز را رصد می‌کنند و در معماری دفاع دریایی ایران نقشی محوری دارند .

استراتژی امارات متحده عربی برای بازپس‌گیری این مناطق، عمدتاً بر جلب حمایت از ادعاهای حاکمیتی خود در مجامع منطقه‌ای و بین‌المللی و جلب حمایت دیپلماتیک قدرت‌های ژئوپلیتیک متمرکز بوده است. در دو سال گذشته، امارات متحده عربی بارها حمایت لفظی چین و روسیه را برای ادعاهای خود جلب کرده است که باعث اختلافات علنی بین تهران و نزدیکترین شرکای استراتژیک آن شده است.

با این حال، هنوز مشخص نیست که امارات متحده عربی تا چه حد می‌تواند حمایت نمادین چین و روسیه را به فشار ملموس برای تغییر وضع موجود تبدیل کند.

در همین حال، اماراتی‌ها همچنان از کشیده شدن پایشان به درگیری بین ایران و اسرائیل در نتیجه حمله تروریستی حماس در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ به اسرائیل و متعاقب آن جنگ اسرائیل علیه غزه، بیم دارند. درگیری منطقه‌ای در سال ۲۰۲۴ گسترش یافت و منجر به حمله اسرائیل به لبنان شد که فرماندهی و ساختارهای سیاسی حزب‌الله و حماس را از بین برد و در عین حال حوثی‌ها را جسورتر کرد .

امارات متحده عربی برای جلوگیری از گرفتار شدن در آتش تشدید تبادلات تلافی‌جویانه ایران و اسرائیل و برای فاصله گرفتن از موضع نظامی قاطعانه واشنگتن در قبال تهران، استفاده ایالات متحده از حریم هوایی و تأسیسات نظامی خود برای انجام حملات علیه ایران و نیروهای نیابتی آن را محدود کرده است . اماراتی‌ها همچنین از حملات اسرائیل علیه جمهوری اسلامی انتقاد کرده و هدف قرار دادن نمایندگی دیپلماتیک ایران در دمشق، سوریه، در آوریل ۲۰۲۴ را محکوم کرده و حملات موشکی اسرائیل به ایران در اکتبر ۲۰۲۴ را محکوم کرده‌اند .

در عین حال، امارات متحده عربی همچنان مراقب ایران و شبکه منطقه‌ای گروه‌های شبه‌نظامی آن، که عموماً با عنوان « محور مقاومت » شناخته می‌شوند، است. اگرچه این اتحاد به دلیل جنگ لبنان و فروپاشی ناگهانی رژیم اسد در سوریه به طور قابل توجهی تضعیف شده است، اما اماراتی‌ها حملات موشکی و پهپادی حوثی‌ها علیه ابوظبی در ژانویه ۲۰۲۲ را در نظر دارند و احتمال اینکه حوثی‌ها ممکن است کمپین ضد کشتیرانی خود را در دریای سرخ از سر بگیرند، همچنان منبع اصلی نگرانی است.

بازگشت ترامپ به کاخ سفید، عدم قطعیت بیشتری را به همراه دارد. امارات متحده عربی خاطرات پیچیده‌ای از دوره اول ریاست جمهوری ترامپ دارد. از تحریم‌های اقتصادی خردکننده ایالات متحده علیه ایران گرفته تا ترور سردار قاسم سلیمانی در سال ۲۰۲۰، سیاست خاورمیانه‌ای ترامپ، خطر از مسیر خارج کردن روابط دیپلماتیک ابوظبی با تهران را به همراه داشت. با این حال، توافق‌نامه‌های ابراهیم ۲۰۲۰ – توافق‌نامه‌هایی که روابط بین اسرائیل و چهار کشور عربی، از جمله امارات متحده عربی را عادی می‌کرد – یک نقطه عطف دیپلماتیک پیشگامانه برای امارات بود.

هنوز مشخص نیست که ترامپ در دوره دوم ریاست جمهوری خود چه مسیری را در قبال منطقه در پیش خواهد گرفت. اگرچه ترامپ اخیراً یادداشتی را امضا کرد که کمپین موسوم به «فشار حداکثری» علیه ایران را از سر می‌گیرد، اما گفت که این کار را با پشیمانی انجام داده و یک راه حل دیپلماتیک را برای پیشرفت‌های هسته‌ای ایران ترجیح می‌دهد.

موضع سختگیرانه‌تر ایالات متحده در قبال ایران احتمالاً باعث ایجاد موانع جدی برای روابط امارات و ایران خواهد شد. ابوظبی احتمالاً رویکرد صبر و انتظار را برای سنجش بهتر مسیر سیاست خارجی ترامپ دنبال خواهد کرد و در عین حال در صورت تشدید تحریم‌های ضد ایرانی توسط دولت ترامپ، در مورد برنامه‌های احتمالی با تهران هماهنگی خواهد داشت. در حالی که امارات و ایران ممکن است هرگز متحدان نزدیکی نباشند، اقدامات اخیر ابوظبی نشان می‌دهد که این کشور تلاش خواهد کرد روابط با ایران را در مسیر مثبتی حفظ کند.

دیدار دوجانبه وزرای امور خارجه امارات و ایران در ۲۹ دسامبر ۲۰۲۴، که اولین گفتگوی حضوری از زمان سقوط رژیم اسد در سوریه بود، نشان‌دهنده اراده دو کشور برای باز نگه داشتن کانال‌های ارتباطی مستقیم در زمانی بود که شاهد تغییرات اساسی در نظم سیاسی منطقه‌ای بودیم. در همین حال، در ۳ فوریه، یک ناوگان ایرانی متشکل از چهار شناور رزمی سطحی، بازدیدی دوستانه از بندر شارجه انجام داد که اولین بازدید از این نوع از زمان از سرگیری مذاکرات امنیت دریایی امارات و ایران در اواسط سال ۲۰۱۹ بود. این بازدید گسترده از بندر توسط ایران، گویای عزم امارات و ایران برای حمایت از تنش‌زدایی با هماهنگی نظامی ملموس است و به دولت ترامپ نشان می‌دهد که امارات تمایل چندانی به تلاش جدید برای منزوی کردن ایران از همسایگان خلیج فارس خود ندارد.

لئوناردو جاکوپو ماریا مازوکو، تحلیلگر مستقل پژوهشی است که بر امور امنیتی و دفاعی منطقه خلیج فارس تمرکز دارد. او همچنین تحلیلگر در Gulf State Analytics، یک شرکت مشاوره ریسک ژئوپلیتیک مستقر در واشنگتن، است. لئوناردو در توییتی با آدرس @mazz_L